Zelforganisatie in historisch perspectief (1/2)

In de organisatiewereld doet de term zelforganisatie nog steeds veel stof opwaaien. Veel organisaties zijn ermee bezig, oriënteren zich erop of verguizen het concept. Dat laatste heeft niet zelden te maken met een verkeerd begrip van wat dit organisatieconcept (en geen teamconcept!) precies inhoudt, maar dat terzijde.

Vaak worden organisaties als Buurtzorg gezien als grondleggers van zelforganisatie in de (zorg)praktijk. De principes en uitgangspunten van het concept zijn echter vele malen ouder en gaan terug naar de mijnindustrie in de vorige eeuw.

Een stukje historie

In de jaren veertig van de vorige eeuw werd de ambachtelijke manier van kolenwinning (de ‘hand got’-methode) in de Britse Durham-kolenmijnen vervangen door een lopende band-achtige structuur (de Longwall-methode). In deze nieuwe structuur werd het mijnwerk opgedeeld: een ploeg was verantwoordelijk voor het losmaken van de kolen, een andere ploeg voor het omhooghalen van de kolen en weer een andere ploeg voor het verstevigen van de gangen. Deze nieuwe structuur gebaseerd op verregaande arbeidsdeling leidde tot zeer veel sociale problemen (ziekteverzuim, conflicten, stress, demotivatie etc.) onder mijnwerkers. 

Socio-technische relatie

Onderzoekers van het Tavistock Institute of Human Relations ontdekten in de jaren vijftig een direct verband tussen voornoemde (sociale) problemen en de nieuwe (technische) structuur van de arbeidsverdeling. Het werk van dit instituut bood een nieuwe perspectief voor ‘anders organiseren’ in de mijnbouw. De ambachtelijke manier van mijnbouw, waarbij ploegen geheel verantwoordelijk waren (losmaken, omhooghalen en stutten) voor de winning van een deel van de mijn, was zo gek nog niet. 

Het waren echter de mijnwerkers zélf die het initiatief namen om het nieuwe lopende band-achtige werk overboord te gooien. In de moeilijke omstandigheden waarin zij werkten was het werken in teams met volledige verantwoordelijkheid voor de zelfstandige uitvoering van alle werkzaamheden nu eenmaal de best passende manier van organiseren. De vooruitgang op sociaal én economisch vlak was ongeëvenaard, zo bleek uit het onderzoek van het Tavistock Institute. En het concept ‘autonomous group’ zag hiermee het levenslicht in de organisatiekunde.

Wist jij dat de oorsprong van zelforganisatie in de Britse kolenmijnen lag?

Binnenkort deel 2, waarin we zullen zien dat ook het Duitse leger ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en de Frans-Pruisische oorlog al kenmerken van zelforganisatie in zich had.

Bronmateriaal

Kuipers, H., Amelsvoort, P. van, & Kramer, E.H. (2018). Het Nieuwe Organiseren: alternatieven voor de bureaucratie. Leuven: Acco.